صنعت برق یکی از پیشروترین صنایع است و این روزها دستگاه‌های الکتریکی در بخش‌های صنعت، کشاورزی، اداری و خانگی تبدیل به جزئی جدانشدنی شده‌اند. در سیستم‌ها و سامانه‌های برقی، از کنتاکتورها برای کنترل و راه‌اندازی جریان برق مثل روشن شدن خودکار چراغ‌ها یا برای راه‌اندازی موتورهای صنعتی استفاده میشود. آن‌ها در تأمین امنیت دستگاه‌های برقی نیز نقش دارند. در ادامه به بررسی کنتاکتورهای برق، نصب کنتاکتور، مدار فرمان، روش تست آن‌ها و نقشه سیم‌کشی کنتاکتورها خواهیم پرداخت.
کنتاکتور برق چیست؟
کنتاکتور وسیله پرکاربردی است که برای قطع و وصل جریان برق در یک مدار الکتریکی استفاده میشود. در واقع کنتاکتور یک کلید مغناطیسی است که ساختاری مشابه کلیدهای ساده دارد و از 3 کنتاکت اصلی و تعدادی کنتاکت کمکی تشکیل شده است. کنتاکت‌های اصلی برای ایجاد ارتباط بین دستگاه‌ها در شبکه و کنتاکت‌های کمکی برای مدار فرمان بکار می‌روند. زمانی که به کنتاکت‌ها، ولتاژی اعمال شود کنتاکتور تغییر وضعیت می‌دهد. کنتاکتورها شبیه به رله‌ها عمل می‌کنند اما از کنتاکتورها در مدارهایی که ولتاژ بالا هستند استفاده میشود و این مهم‌ترین تفاوت آن با رله‌هاست.
همچنین بخوانید: ساخت تابلو برق
انواع کنتاکتور برق و نحوه نصب آن‌ها
قبل از بررسی نصب کنتاکتور برق باید اشاره کنیم انواع کنتاکتور برحسب میزان جریان ورودی به آن‌ها به دو دسته تک فاز و سه فاز تقسیم میشود.
کنتاکتور تک فاز
کنتاکتور تک فاز همان‌طور که از نامش پیداست با برق تک فاز کار می‌کند و می‌تواند در مدار، جایگزین رله شیشه‌ای و کنتاکتور فرمان شود. وقتی بوبین به برق وصل شود رله‌ها فعال و وصل می‌شوند. کنتاکتورهای تک فاز پایه‌هایی با شمار 1.2 و 3.4 دارند که اولی برای پل اول و دومی برای پل دوم بکار می‌رود. از رله‌های تک فاز در مواردی مثل خانه‌های هوشمند، دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال و دستگاه‌های صنعتی مثل پمپ کف کش، پمپ آبیاری و غیره استفاده میشود. این کنتاکتور بی‌صداست و سایز آن نسبت به رله‌های سه فاز کوچک‌تر است. همچنین نیاز به سرویس دوره‌ای ندارند.
کنتاکتور سه فاز
کنتاکتور سه فاز نیز مثل کنتاکتور تک فاز برای خاموش و روشن کردن جریان برق به کار می‌رود اما این بار جریان ورودی به آن سه فاز است. زمانی که رله‌های مکانیکی توان کنترل توان را ندارند از کنتاکتور سه فاز استفاده میشود. آن‌ها حداقل به 480 ولت جریان نیاز دارند.
روش نصب کنتاکتور تک فاز
در روش نصب کنتاکتور تک فاز، قبل از کنتاکتور یک فیوز قرار میگیرد. اگر مدار ما سه فاز باشد باید سه ورودی را توسط یک انشعاب به هم متصل کنیم و سیم فاز تک فاز را وارد یکی از ورودیها (L) کرده و نول را نیز به ورودی نول کنتاکتور متصل کنیم.
آموزش نصب کنتاکتور تک فاز به این شکل است که هر کنتاکتوری باید یک مدار فرمان به صورت شستی استارت استوپ یا کلید فرمان داشته باشد. کلیدهای فرمان مثل کلیدهای تک پل که همه ما آن‌ها را دیده‌اید عمل می‌کند، اما کلیدهای تک پل برای آمپرهای پایین به کار می‌رود. برای نصب این کلید باید بین خروجی فیوز به ورودی آن ارتباط ایجاد کنید و خروجی کلید فرمان را به ورودی A1 کنتاکتور وصل کنید.
مطلب پیشنهادی: تابلو برق سه فاز
روش نصب کنتاکتور سه فاز
روش نصب کنتاکتور سه فاز مشابه کنتاکتور تک فاز است، اما سه فاز ورودی را به سه ورودی مجزای کنتاکتور که معمولاً با L1، L2 و L3 یا Sو R و T نمایش داده‌ایم شوند متصل کرده و خروجی‌های کنتاکتور را به T1، T2، T3 و یا V، U و W متصل می‌کنیم. کنتاکتور سه فاز نیز مثل تک فاز نیاز به مدار فرمان دارد که به روش مشابهی نصب میشود.
مدار فرمان کنتاکتور های سه فاز و تک فاز
مدار فرمان مسئول تعیین بخشی از مدار است که باید روشن یا خاموش باشد. در ادامه به بررسی نحوه تست کنتاکتورهای سه فاز و تک فاز که در ساختمان آن‌ها از مدار فرمان استفاده شده است می‌پردازیم.
نحوه تست کنتاکتور سه فاز و تک فاز
نحوه تست کنتاکتور سه فاز و تک فاز کمی متفاوت است که در ادامه جزییات آن‌ها را بیان می‌کنیم:
تست کنتاکتور سه فاز
تست کنتاکتور سه فاز شامل تست بوبین و پلاتین‌ها میشود و برای انجام این کار نیاز به مقداری سیم، یک مولتی‌متر که ترجیحاً دیجیتالی باشد و یک منبع تغذیه مه منظور تأمین ولتاژ مورد نیاز برای شروع به کار داریم. بوبین قطعه‌ای الکترونیکی در درون کنتاکتور است که برای شروع به کار نیاز به ولتاژ مشخصی دارد. برای تست بوبین ابتدا باید ولتاژ مورد نیاز را به آن اعمال کنیم. اگر ولتاژ به‌اندازه کافی بالا باشد صدایی شبیه تیک خوردن شنیده شده و کنتاکتور تکان می‌خورد. در برخی از کنتاکتورها یک نشانگر مکانیکی وجود دارد که در این مرحله جابجا می‌شوند.
اگر این اتفاقات افتاد به معنی عملکرد درست بوبین است ولی اگر هیچ تکانی در خود کنتاکتور یا کلید مکانیکی آن مشاهده نکردیم به معنی خرابی بوبین کنتاکتور است. برای تست پلاتین‌ها ابتدا مولتی‌متر را روی حالت تست اهم یا اتصال کوتاه (تست بوق) می‌گذاریم و با کمک آن وضعیت کنتاکت‌ها را بررسی می‌کنیم. در این جا دو حالت پیش می‌آید:
- به بوبین اعمال ولتاژ مناسب تحریک شود باید پراب‌های مولتی‌متر بین L1-T1 و L2-T2 و L3-T3 یک اتصال کوتاه نشان دهد یا مقدار اهم آن بین 10 تا 50 باشد
- بوبین کنتاکتور تحریک نشود پراب‌های مولتی‌متر باید بین L1-T1 و L2-T2 و L3-T3 اتصال باز یا مقدار اهم بی‌نهایت را نشان دهد.
هر دو تست بالا باید برای هر سه ترمینال کنتاکتور انجام شوند و نتایج مشابهی داشته باشند. اگر این نتایج به دست نیامد به معنی وجود مشکل در پلاتین‌هاست.
شما میتوانید در سایت آرین پرتو درباره اجرت نصب تابلو برق نیز اطلاعات کسب نمایید.
تست کنتاکتور تک فاز
تست کنتاکتور تک فاز کاملاً مشابه تست کنتاکتور سه فاز است اما در نمونه سه فاز، مراحل برای هر سه ترمینال انجام میشود و در مدل تک فاز تنها برای یک ترمینال.
نقشه سیم‌کشی کنتاکتور سه فاز و تک فاز
نقشه سیم‌کشی روش نصب کنتاکتور سه فاز به موتور الکتریکی به صورت زیر است:
PIC1
همان‌طور که در تصویر می‌بینیم طریقه نصب کنتاکتور در تابلو برق به این شکل است که ورودیها به شماره 1-3-5 متصل شده و خروجی‌ها از 2-4-6 به مصرف‌کننده سه فاز که اینجا موتور الکتریکی است متصل میشود.
نقشه نصب کنتاکتور تک فاز نیز به صورت زیر است:
PIC2
در تصویر کلید فرمان را می‌بینیم که مثل کلید تک پل عمل می‌کنند. سیم فاز از فیوز به کلید فرمان وارد شده و از آن خارج شده و به A1 کنتاکتور می‌رود و سیم نول هم به A2 متصل میشود.ورودی کنتاکتور یک سم تک فاز است که به سه ورودی وارد و درنهایت سه خروجی نیز با هم ترکیب شده و به لامپ وارد می‌شوند.
جمع‌بندی
کنتاکتورها از مهم‌ترین تجهیزات الکتریکی به کار رفته در برق صنعتی و ساختمانی هستند. متداول‌ترین نوع تقسیم‌بندی آن‌ها به صورت تک فاز و سه فاز است که هرکدام برای مصارف متفاوتی به کار می‌روند. به‌این‌ترتیب نحوه نصب کنتاکتور برق و تست آن‌ها مشابه است و تنها در جزییات کمی با هم فرق دارند.
