سرج پروتکتور یا جرقه گیر کنتاکتور چیست و چه مزایایی دارد؟

سیستم‌های الکتریکی در معرض خطرات ناشی از رعدوبرق هستند؛ اگر یک نیروی قوی به سیستم الکتریکی برخورد کند، آسیب‌های جدی به تمام بخش‌‌های سیستم و دستگاه‌هایی که به وصل است، وارد می‌کند. دستگاه‌های الکترونیک در محدود مشخصی از ولتاژ کار خواهند کرد؛ اگر به این دستگاه ولتاژی بیشتر از مقدار تعیین‌شده وارد شود، آسیب می‌بینند و حتی ممکن است منفجر شوند. اگر بتوان سیستم‌ها را با استفاده از یک بازدارنده محافظت کرد، می‌توان از آسیب‌های احتمالی به آن جلوگیری کرد.

یک راه‌کار فوق‌العاده راحت و ارزان، استفاده از سرج پروتکتور یا همان جرقه‌گیر کنتاکتور است. در این مقاله از آرین پرتو قصد داریم به معرفی این قطعه الکتریکی بپردازیم؛ اگر شما هم قصد دارید با انواع، کاربردها و مزایای آن آشنا شوید تا پایان را مطالعه کنید.

سرج پروتکتور چیست؟

در جواب سرج پروتکتور چیست؟ باید گفت این قطعه یکی از تجهیزات ایمنی به‌شمار می‌آید؛ در واقع جرقه گیر کنتاکتور وسایل الکترونیک را در مقابل اختلاف‌پتانسیل یا ولتاژ غیرعادی محافظت می‌کند. جرقه گیر میزان اختلاف‌پتانسیل را در محدود 120 ولت حفظ می‌کند؛ اگر میزان ولتاژی که وارد می‌شود بیشتر از این مقدار باشد، این قطعه اختلاف‌پتانسیل را کاهش می‌دهد و حتی آن را متوقف خواهد کرد.

سرج پروتکتور دارای دسته‌بندی‌های مختلفی است که در حالت کلی می‌توان آن را به مدل‌های زیر تقسیم کرد:

1. مدل B
2. مدل C
3. مدل B+C
4. مدل D
5. دیتا و مخابراتی
6. مدل فتوولتاییک
7. مخصوص برای محافظت از دوربین‌

هر یک از این انواع جرقه گیر کنتاکتور دارای کاربرد خاص خودشان هستند که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.

عملکرد سرج پروتکتور چگونه است؟

در حالت معمول عملکرد سرج پروتکتور به‌صورت یک میله رسانا است که می‌تواند با انتقال جریان برق به زمین از اتفاقات جلوگیری کند. اگر شما در ساخت تابلو برق ساختمان از این قطعه استفاده نکنید، ممکن است اختلاف‌پتانسیل بالای باعث ایجاد آسیب‌های جبران‌ناپذیری به تجهیزات الکتریکی داخل تابلو شود. ناگفته نماند این قطعه را به‌عنوان صاعقه‌گیر هم می‌شناسند؛ یعنی از تجهیزات الکتریکی در برابر صاعقه محافظت می‌کند.

هنگامی که رعدوبرق به‌وجود می‌آید، جرقه گیر کنتاکتور ولتاژ زیاد حاصل از رعدوبرق را می‌گیرد و آن را به‌طرف زمین منتقل می‌کند. این قطعه از سه بخش شامل هسته‌ی آهنی انتقال‌دهنده، زینر دیود برای ثابت کردن ولتاژ و وریستور تشکیل شده است.

سرج پروتکتور چه کاربردهایی دارد؟

هنگامی که رعدوبرق به زمین یا یک ساختمان برخورد می‌کند، به‌دلیل میدان مغناطیسی که ایجاد می‌کند، تمامی تجهیزاتی که در فاصله دو کیلومتری محل قرار دارند در معرض آسیب جدی هستند. حتی در این گونه مواقع ساختمان‌هایی که دارای صاعقه‌گیر هستند به‌خاطر برخورد مستقیم رعدوبرق فقط 50 درصد از جریان را به زمین منتقل می‌کنند و نصف دیگر آن وارد سیستم قدرت و سیم‌کشی ساختمان خواهد شد.

این برگشت جریان باعث ایجاد خسارات بسیار سنگینی می‌شود؛ پس وجود سرج پروتکتور در تابلو برق بسیار ضروری است و کارکرد بسیار مهمی دارد.

از این قطعه می‌توان برای محافظت از انسان، ساختمان، تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی داخل آن استفاده کرد. این قطعه آسیب‌های احتمالی از رعدوبرق به زمین را گرفته و خود ساختمان و تجهیزات داخلی در برابر صاعقه جلوگیری می‌کند. همچنین جرقه گیر کنتاکتور افزایش ناگهانی جریان و ولتاژ را در پریزهای برق کنترل می‌کند و از به‌وجود آمدن مشکلات ناشی از آن جلوگیری خواهد کرد. این قطعه را می‌توانید در انتهای خط انتقال و ورودی ترانس قرار دهید.

همان‌طور که در بالا گفته شد این قطعه دارای چند نوع مختلف است که هر کدام از آن‌ها کاربردهایی دارند در ادامه به بررسی کاربرد هر یک از این مدل پرداخته شده است.

مدل B

این سرج پروتکتور در برابر رعدوبرق‌هایی که بالاترین جریان آن‌ها برابر 100 کیلو آمپر است، محافظت می‌کند. در واقع می‌توان گفت که این مدل برای حفظ تجهیزات الکترونیکی در برابر جریان‌های قوی صاعقه استفاده می‌شود. عملکرد مدل B بسیار عالی است.

مدل C

مدل C برای محافظت در برابر سوئیچینگ‌ها استفاده می‌شود؛ در واقع اختلاف‌‌پتانسیل‌هایی که در مدل B ایجاد می‌شود توسط نوع C کنترل و دفع می‌کند. یکی دیگر از کاربردهای این مدل در دستگاه‌های شبکه انتقال قدرت است که اختلاف‌پتانسیل ایجاد شده را به وسیله سوئیچینگ‌ها به زمین منتقل خواهد کرد. از ویژگی‌های این قطعه می‌توان به وریستورهای اکسید فلزی آن اشاره کرد که باعث ایجاد توان تخلیه بالای در آن شده است.

مدل B+C

این مدل در هنگام وقوع اختلاف‌پتانسیل اضافی دارای بیشترین میزان محافظت است و کاربرد آن در تابلو‌های مخابراتی، مکان‌های نظامی و کارگاه‌های صنعتی خواهد بود. در واقع می‌توان گفت به‌دلیل کارایی این مدل، کاربرد بیشتری در بخش‌های مختلف صنعتی دارد. یکی از ویژگی‌های مدل B+C این است که در زمان تخلیه جریان اضافی هیچ‌گونه گاز داغ و یونیزه‌شده را آزاد نمی‌کند.

مدل D

برای اینکه ایمنی تجهیزات در برابر بار اضافی اختلاف‌پتانسیل کامل شود از مدل D استفاده می‌شود. این نوع در در ولتاژهای پایین استفاده می‌شود؛ اما در نظر داشته باشید نباید آن را در مکان‌هایی که در معرض مستقیم صاعقه قرار دارند استفاده کرد.

مدل دیتا و مخابراتی

کاربرد اصلی این مدل، محافظت از شبکه‌های کابل CAT6 و CAF5 است؛ البته می‌توان از پروتکتورهای دیتا و مخابراتی جهت محافظت از دوربین‌های مداربسته هم استفاده کرد.

مدل فتوولتاییک

کاربرد سرج پروتکتور مدل فتوولتاییک با مدل‌های دیگر متفاوت است. از این نوع برای محافظت از دستگاه‌های اینورتر خورشیدی، پنل های خورشیدی و سلول‌های خورشیدی در برابر برخورد ناگهانی رعدوبرق استفاده می‌شود.

مدل محافظت از دوربین‌

همان‌طور که از نام آن مشخص است از این مدل برای محافظت از انواع دوربین استفاده می‌شود. در واقع اگر رعدوبرق به خطوط‌ برخورد کند از آسیب دیدن دوربین‌ها و حتی سوختن‌ها آن‌ها جلوگیری می‌کند.

سخن پایانی

شما باید بتوانید تجهیزات الکتریکی را در مقابل نیروهای قوی ناخواسته مانند رعدوبرق محافظت کنید؛ اگر این‌گونه نیروها به یک ساختمان برخورد کند، موجب ایجاد خسارات سنگین به سیستم الکتریکی آن خواهد شد؛ پس باید به فکر محافظت از آن باشید. سرج پروتکتور می‌تواند یک پیشنهاد عالی باشد. این قطعه سیستم‌های الکتریکی را در مقابل رعدوبرق محافظت خواهد کرد. در حالت کلی 7 مدل از این قطعه الکتریکی وجود دارد که هرکدام از آن‌ها دارای عملکردهای خاص هستند. در این مقاله به عملکرد همه مدل‌ها اشاره شده است.